Voor het eerst hebben neurowetenschappers de hersenactiviteit van een mens op het moment van overlijden vastgelegd. Wat ze hebben ontdekt kan een van de meest mysterieuze en universele fenomenen in de menselijke ervaring verklaren.
Wat ziet iemand voordat hij sterft? Is het mogelijk dat de hersenen in de laatste seconden een soort laatste film projecteren, een vluchtige maar intense terugblik op de belangrijkste momenten van een leven? Op deze vragen, die zo oud zijn als de mensheid zelf, beginnen wetenschappelijke antwoorden te komen.
Een studie gepubliceerd in Frontiers in Aging Neuroscience documenteert voor het eerst de continue hersenactiviteit van een mens tijdens de overgang naar de dood.
De ontdekking is even buitengewoon als verrassend: de hersenen blijken actief te blijven en zichzelf zelfs te organiseren nadat het hart is gestopt met kloppen, door elektrische patronen te produceren die lijken op de patronen die optreden tijdens dromen, diepe meditatie en het oproepen van herinneringen.
De zaak die het mogelijk maakte
Het begon allemaal met een routine klinische procedure. Een 87-jarige man was opgenomen met recente epilepsie en de artsen gebruikten een elektro-encefalogram (EEG) om zijn hersenactiviteit te registreren en mogelijke aanvallen op te sporen. Tijdens de controle kreeg de patiënt echter een hartstilstand en stierf.
Kunnen de hersenen de belangrijkste herinneringen van een mensenleven projecteren vlak voordat ze sterven? Een studie geeft de eerste aanwijzingen.
Het was een onverwacht moment. Maar vanuit wetenschappelijk oogpunt was het ook een unieke kans. Het team onder leiding van Dr. Raul Vicente van de Universiteit van Tartu (Estland) en neurochirurg Ajmal Zemmar van de Universiteit van Louisville (VS) besloot in detail te analyseren wat er gebeurde in de 900 seconden voor de klinische dood van de patiënt.
“De analyse richtte zich op de 30 seconden voor en na de hartstilstand,” legt Zemmar uit in het onderzoek. Wat ze observeerden was adembenemend: in deze kritieke momenten genereerden de hersenen georganiseerde neuronale oscillaties, vooral van het gamma-type, die normaal geassocieerd worden met hogere cognitieve functies zoals aandacht, REM-slaap, meditatie en vooral het ophalen van geheugen.
De wetenschap achter de ‘film van het leven’.
De resultaten suggereren dat de hersenen vlak voor de dood in een staat van hyperconnectiviteit kunnen komen, waarin de neuronale netwerken die betrokken zijn bij het verwerken van autobiografische herinneringen geactiveerd worden. Met andere woorden, er zou sprake kunnen zijn van een letterlijke ‘herbeleving’ van belangrijke momenten, zoals die beschreven worden door mensen die bijna-dood ervaringen hebben gehad.
In plaats van uit te sterven, voeren de hersenen mogelijk hun laatste grote functie uit: herinneren, verbinden en afscheid nemen tijdens de overgang naar de dood.
“De hersenen zouden een laatste herinnering aan belangrijke levensgebeurtenissen vlak voor de dood opnieuw kunnen afspelen”, veronderstelt Zemmar. Hoewel hij benadrukt dat deze hypothese nog geverifieerd moet worden, komt ze overeen met wat andere dierstudies hebben aangetoond: stervende ratten vertonen ook vergelijkbare toenames in gammagolven.
Medische, filosofische en ethische implicaties
Afgezien van het fenomeen zelf, roept het onderzoek diepgaande vragen op: wanneer eindigt het leven echt, kunnen we spreken van hersendood als er nog steeds gecoördineerde activiteit is, en wat betekent dit voor beslissingen over orgaandonatie of palliatieve zorg?
“Deze resultaten zetten vraagtekens bij ons begrip van het exacte moment waarop het leven eindigt”, aldus het artikel. Dit is niet alleen een technische kwestie: het kan juridische, ethische en emotionele gevolgen hebben.
Wanneer het hart stopt, schakelen de hersenen niet onmiddellijk uit: ze hebben nog steeds iets te zeggen.
Het opent ook een onverwachte deur naar troost. “Dit onderzoek vertelt ons dat, zelfs als onze dierbaren hun ogen dicht hebben en klaar zijn om ons te laten rusten, hun hersenen zich nog steeds enkele van de mooiste momenten van hun leven kunnen herinneren”, legt Zemmar uit.
Waarschuwing: dit is slechts één geval
Zoals alle buitengewone resultaten, moet dit onderzoek met de nodige voorzichtigheid worden gelezen. Het is gebaseerd op één enkel geval, bij een patiënt wiens hersenen al aangetast waren door laesies en epileptische aanvallen. Dit maakt de gegevens niet ongeldig, maar het beperkt wel de generaliseerbaarheid.
Het team erkent dit zelf in het artikel: “Hoewel dit casusverslag een ongekend inzicht geeft in de neurofysiologische dynamiek tijdens de dood bij mensen, moet het met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd”.
Een laatste flits: wetenschap en mysterie kruisen elkaar in de laatste seconden van het menselijk bewustzijn.
Toch is Zemmar al bezig met het verzamelen van andere soortgelijke gevallen. Zijn doel is niet alleen om een beter inzicht te krijgen in de neurobiologie van de dood, maar ook om hulpmiddelen te bieden aan artsen, patiënten en families die met moeilijke beslissingen worden geconfronteerd.
Het meest opvallende element van het onderzoek is misschien wel het idee dat de hersenen niet uitschakelen als een gloeilamp. Integendeel, het lijkt te vechten om tot de laatste seconde georganiseerd te blijven. Alsof het zelfs aan het einde nog een verhaal te vertellen heeft.
